De herziening van de rode lijst van piekbelasters – van 41 naar 11 bedrijven – heeft opnieuw aangetoond dat het Vlaamse stikstofbeleid wankelt op bestuurlijke en juridische fundamenten. Voor landbouwers die jarenlang investeerden en zich aan de regels hielden, is het een bittere vaststelling: de overheid blijkt niet altijd een stabiele partner.
Nochtans mag van een overheid verwacht worden dat ze handelt volgens de beginselen van behoorlijk bestuur. Deze zijn geen vrijblijvende richtlijnen, maar juridische normen die elk bestuur verplichten tot zorgvuldigheid, transparantie en rechtszekerheid. Ze beschermen burgers – in dit geval landbouwers – tegen willekeur en beleidswijzigingen zonder duidelijke motieven.
De belangrijkste beginselen die in deze spelen zijn:
- zorgvuldigheid: beslissingen moeten gebaseerd zijn op correcte, actuele en volledige informatie ;
- motiveringsplicht: de overheid moet haar beslissingen inhoudelijk en formeel verantwoorden ;
- vertrouwensbeginsel: burgers mogen erop rekenen dat de overheid haar eerdere beslissingen en toezeggingen respecteert ;
- rechtszekerheid: regelgeving en beleid moeten duidelijk, voorspelbaar en consistent zijn.
- De rode lijst: een voorbeeld van bestuurlijke instabiliteit
De herziening van de rode lijst in 2025 gebeurde op basis van recentere emissiegegevens (2020–2022), waardoor 30 bedrijven van de lijst verdwenen. Dit roept fundamentele vragen op: waarom werd deze actualisering niet eerder doorgevoerd? Wat betekent dit voor bedrijven die al stappen richting stopzetting hebben gezet?
En vooral: kan de overheid in de toekomst opnieuw andere meetwaarden gebruiken om de lijst weer uit te breiden?
Het antwoord op die laatste vraag is juridisch delicaat. In theorie kan de overheid haar beleid aanpassen, maar niet zonder grenzen. Elke wijziging moet zorgvuldig onderbouwd zijn, transparant gecommuniceerd worden en rekening houden met het vertrouwen dat landbouwers hebben opgebouwd op basis van eerdere beslissingen. Een nieuwe uitbreiding van de rode lijst op basis van andere meetmethodes zou dan ook juridisch aanvechtbaar zijn, zeker als ze leidt tot nieuwe verplichtingen of beperkingen voor bedrijven die eerder “vrijgesteld” waren.
- Vertrouwen en rechtszekerheid: structureel geschonden
Landbouwers die jarenlang investeerden in emissiebeperkende technieken, werkten volgens geldende vergunningen en de adviezen van de overheid volgden, worden nu geconfronteerd met een beleid dat die inspanningen wat negeert. Intern salderen – jarenlang toegestaan – wordt plots verboden, en vergunningen moeten met terugwerkende kracht herzien worden. Dit is in feite een schending van het vertrouwensbeginsel.
Ook het rechtszekerheidsbeginsel komt onder druk te staan. De rode lijst verandert, de criteria zijn onduidelijk, en de steunmaatregelen zijn traag en niet transparant. Landbouwers kunnen geen langetermijnbeslissingen nemen in een context waarin de overheid haar koers te vaak wijzigt.
- De overheid kan niet zomaar “in achteruit”
Strikt juridisch geldt: de overheid kan niet zomaar terugkomen op eerdere beslissingen, zeker niet wanneer burgers daar gerechtvaardigd vertrouwen uit hebben geput. Wanneer de overheid een vergunning verleent of een beleidslijn uitzet, moet ze die respecteren – tenzij er zwaarwegende redenen zijn én er compensatie wordt voorzien.
Een hernieuwde uitbreiding van de rode lijst op basis van andere meetwaarden zou dan ook niet zomaar kunnen.
De overheid moet aantonen dat er een objectieve noodzaak is, en ze moet rekening houden met de impact op bedrijven die eerder als “veilig” werden beschouwd. Zonder die zorgvuldigheid dreigt elke nieuwe lijst juridisch onderuit te gaan.
- Conclusie: bestuurlijke betrouwbaarheid ondermijnd
Landbouwers worden geconfronteerd met onzekerheid, onduidelijkheid en een gebrek aan respect voor hun inspanningen. Het is dringend tijd voor een beleid dat juridisch stevig onderbouwd is, transparant wordt uitgevoerd en het vertrouwen van de sector herstelt. Nieuwe meetwaarden mogen niet opnieuw leiden tot willekeurige herzieningen van lijsten, zonder juridische waarborgen en duidelijke motieven.